ABD prezidenti Donald Trump ve Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ Ankoricadaki Elmendorf-Riçardson arbiy bazasındaki körüşüvleriniñ resmiy kün tertibi ilân etilmedi. Amma avgustnıñ 14-nde, eki prezidentniñ Alâskadaki körüşüvi arfesinde eki liderniñ vazifeleri farqlı ola bile, dep añlaşıldı, dep yaza Azatlıq Radiosı.
Avgustnıñ 14-nde saba radiointervyü vaqtında Donald Trump Vladimir Putinnen körüşüviniñ maqsadı olaraq barışıq añlaşması ya da, onıñ aytqanına köre, «bir kelişme» aqqında aytqan edi. Prezident Trump soñki künleri olmağan büyük eminliknen Rusiye prezidentiniñ böyle bir añlaşmağa azır olğanını ayttı. «Men o, (Putin) añlaşma tizmege niyetlene, dep eminim. Bunı yapacaq ola, dep tüşünem», – dedi Donald Trump.
Bundan ğayrı, prezident bu körüşüv muvafaqiyetli olsa, Volodımır Zelenskıynıñ iştirakinen üç taraflı körüşüv olacaq ve «Alâskada qalmaq» imkânınen beraber endi üç yer baqıla, dep ilân etti. «Pek-pek müim» dep adlandırğan kelecek körüşüvde sıñır ve topraqlar muzakere etilecek ve añlaşmalar tizilecek. Donald Trump avgustnıñ 15-nde olacaq muzakerelerni «santıraç tahtası» dep adlandırıp, muvafaqiyetsizlik seviyesine 25 fayız olaraq qıymet kesti.
ABD Devlet kâtibi Marco Rubio cuma künü olacaq muzakerelerniñ esas maqsadı barışıq ola, dep ayttı. Onıñ aytqanına köre, Trump Putinden «cenk areketleriniñ toqtatıluvına» razılıq almağa tırışacaq, bu da barışıq añlaşmasınıñ tizilmesi içün muzakerelerniñ temeli ola bile.
Rusiye vekilleri Ukrayinadaki arbiy zıddiyet Alâskadaki muzakerelerniñ esas mevzusı olacağına razı olsa da, olar daa ziyadesini isteylerdir – eki liderniñ qısqa körüşüvi, Rusiye eyyetiniñ azası, Rusiye prezidentiniñ çetel memleketleriniñ işbirligi mahsus vekili Kirill Dmitriyev aytqanına köre, eki memleket arasında munasebetlerni «yañıdan başlata» bile. Putinniñ yardımcısı Yuriy Uşakovnıñ aytqanına köre, Kreml bu körüşüvde Rusiye ve ABD arasında iqtisadiy işbirliginiñ «dev imkânları» baqılacaq, dep bekley. Amerika kütleviy haber vastalarınıñ malümatına köre, rusiyeliler ABD ile arktik regionda kooperatsiya aqqında laf etmege isteyler.
Amerikalı izaatçılarnıñ diqqatını Putinniñ aytqanları celp etti, o, muzakereler çerçivesinde strategik özek silâsını eksiltüv añlaşmaları baqıla bile, dep tahmin etken eken. Trumpnıñ yanında olğanlar prezident daa ilk prezidentliginde Amerika ve Rusiyeniñ özek arsenallarını eksiltüvge meraqlı olğanını bildirgen edi, dep ayta. Böyle añlaşmanıñ istiqbali, Rusiye ile iqtisadiy işbirliginiñ fırsatları kibi, Putinniñ qollarında küçlü bir şey ola bile, dep ayta Azatlıq Radiosınıñ subetdeşi, siyasetşınas ve uquqçı, Washingtondaki Kennan institutınıñ sabıq müdiri William E. Pomeranz:
– Bu körüşüv neticesinde ola bilecek añlaşmalar aqqında aytsaq, mence, özek silâ saasında ola bile. Rusiye özüni ABD ile aynı seviyede is etken yekâne mesele bu ola, ve bu mevzu prezident Trump içün de müim.
William E. Pomeranznıñ fikirince, Moskva ile özek añlaşmasınıñ perspektivası Putinge Trump ile muzakerelerde yardım ete bile, amma ateşkes ya da barışıq añlaşmasınıñ olması aman-aman imkânsız:
Sanktsiyalar rejimi tek Donald Trumpnen bağlı degil
– Men Putin barışıq razılığına cevap olaraq Rusiyeni halqara ticaretke qaytarmaq içün sanktsiyalarnı lâğu etmege ya da yımşatmağa talap etecek, dep tahmin etem. Bunı pek isteydir, çünki Rusiyede iqtisadiyat vaziyeti fenalaşa. Lâkin sanktsiyalar rejiminiñ deñişmesi tek Trumpnen bağlı degil. ABD ve Rusiye ticaret añlaşmasını tizse bile, Moskvanıñ işi qolaylaşır ya da faydalı olur, dep tüşünmeyim, çünki Avropa Birligi sanktsiyalarını saqlap qalacaq. Ebet, Putin halqara izolâtsiyadan qurtulmağa istey, amma Halqara ceza mahkemesi Rusiye prezidentini yaqalav emrini berdi, dünyada areket etmesi pek sıñırlı. Unutmayıq ki, Rusiyeniñ kölge flotu olaraq adlandırılğan ve Rusiye cermayını Qıtay ve İndistanğa taşığanınıñ büyük qısmı sanktsiyalar altında buluna, olarnı lâğu etmek qolay degil. Men yañıla bilem, amma Alâskadaki qısqa körüşüv kerçek neticelerge ketirir, dep tüşünmeyim, bütün qıyınlıq ve manialarğa baqsaq.
Trump ve Putinniñ körüşüvinde bir netice olacağından Davis Center - Harvard University tedqiqatçısı Joshua Rubenstein de şübhelene:
– Putinniñ kerçek bir barışıqqa azır olğanına inanmayım. O, Ukrayina ile cenkte ğalebe qazanğanını tüşünedir, çünki ne Kyiv, ne Washingtonnıñ oña basqı aletleri qalmağan, çünki sanktsiyalarnıñ imkânları bitti. Trumpnıñ Putinge barışıq ve barışıq añlaşması oña kerek dep işandıracaq muzakereci qabiliyeti bar olğanını tüşünmeyim. ABD ve Rusiye kibi büyük devletler arasında ciddiy muzakereler uzun ve atta çoq aylıq azırlıq talap ete. Körüşüvge qadar alınacaq qararlar, imzalanacaq añlaşmalar belli ola. Bu vaziyette Putinniñ angi şartlarğa razı olacağı belli degil, Trumpnıñ Putinni ateşni toqtatmaq içün angi basqı aletlerini qullanacağını ve angi aletleri bar olğanını bilmeymiz. O, Qıtay italine ticaret alımınen qorquza, amma Pekinnen zaten zor olğan ticaret muzakerelerine baqılsa, böyle bir adımğa azırmı? Böyle tüşünmeyim.
Joshua Rubensteinniñ fikirince, Alâskada körüşmek Trumpnıñ Putinge yol berüv olaraq körüne:
– Prezident Trump Jeneva ya da Vatikanda körüşmege teklif ete bilir edi. Amma Amerika Birleşken Devletlerinde, onıñ çetinde olsa bile – Ukrayinağa qarşı istilâ sebebinden ğarbiy toplulıq tarafında izolâtsiya etilgen Putinge yol berüvdir.
Büyük ihtimalnen, Trump ve Putinniñ körüşüvi neticesiz bitecektir, amma eki lider de onı eñ yahşı taraftan köstermege tırışacaq, dep tüşüne George Mason universitetinden siyasetşınas Erik Şirâyev. Bunı muzakere neticelerine köre matbuat konferentsiyası aqqında malümat tahmin etmege mecbur ete:
– Yahşı azırlanğan «diñleyiciler içün bir sessiyanı» körermiz, dep tüşünem, ondan soñ eki lider kameralar ögünde tura, «işler doğru kete» ve kelecekte ekinci sammit olacaq, dep ima ete. Böyle bir ihtimalğa 50 fayız berem. Trump ileri keteceginiñ 30 fayızı bar – Putinni «dost» ve «yahşı insan» dep adlandırır ve özüni «başlatmağa kerekmegen Bidenniñ cenkini bitirgen» biri olaraq tanıtır, Ukrayinağa ise uzlaşuvğa razı olmağa kerek olğanını añlatacaq. Ve, niayet, körüşüvde «himiya» bozulacağınıñ 20 fayızını körem: Trump begenmegenini kösterip, sammitni toqtata ve Putinge kameralar ögünde notatsiya oquy bile.
